Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ| SGK Ngữ Văn lớp 6 Cánh diều

1. Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ SGK Ngữ Văn lớp 6 cánh diều: Phần chuẩn bị

1.1 Câu 1 Trang 28 SGK Ngữ văn lớp 6 tập 2

Đọc kĩ văn bản thơ và xác định câu chuyện được kể trong bài thơ

Câu trả lời chi tiết:

Sau khi đọc kĩ câu chuyện được kể ở trong bài thơ: kể lại câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ trong thời gian trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

1.2 Câu 2 Trang 28 SGK Ngữ văn lớp 6 tập 2

Nhận biết những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của những yếu tố ấy.

Câu trả lời chi tiết:

- Văn bản sử dụng yếu tố tự sự để kể lại một đêm không ngủ của Bác Hồ, khắc họa những hành động yêu thương của Bác dành cho các chiến sĩ và cuộc chuyện ấm áp giữa Bác với anh chiến sĩ. 

- Yếu tố miêu tả có thể hiện qua những hình ảnh như “trời khuya”, “Bác trầm ngâm”, “mưa lâm râm”, “người Cha mái tóc bạc”, làm nổi bật bối cảnh và cảm xúc. 

⇒ Những yếu tố tự sự, miêu tả trong bài thơ Đêm nay Bác không ngủ có tác phẩm tái hiện hình ảnh Bác Hồ một cách tự nhiên, chân thực, đặt trong mối quan hệ gần gũi, ấm áp với người chiến sĩ. Qua đó, bài thơ giúp người đọc hiểu rõ hơn tấm lòng nhân ái, sự hy sinh cao cả của Bác Hồ dành cho dân tộc, đồng thời thể hiện sự kính yêu của người chiến sĩ đối với Bác.

1.3 Câu 3 Trang 28 SGK Ngữ văn lớp 6 tập 2

Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của bài thơ.

Câu trả lời chi tiết:

Văn bản có một số đặc sắc về nghệ thuật nổi bật. Trước hết, thể thơ 5 chữ với nhịp điệu nhẹ nhàng, gần gũi như lời dân ca, tạo nên sắc thái ấm áp và sâu lắng. Các hình ảnh được sử dụng rất quen thuộc, giản dị, gắn liền với đời sống, giúp người đọc dễ dàng cảm nhận. Giọng điệu thành kính, xuyên suốt ở trong văn bản làm nổi bật tình cảm chân thành dành cho Bác Hồ.

 Ý nghĩa sâu sắc của văn bản là tình yêu thương sâu sắc, sự quan tâm của Bác Hồ đối với các chiến sĩ. Qua đó, em thêm yêu quý, kính trọng và ngưỡng mộ vị cha già kính yêu của dân tộc, người luôn hy sinh vì hạnh phúc của nhân dân.

>> Xem thêm: Soạn văn 6 Cánh diều

1.4 Câu 4 (trang 28 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Đọc trước bài thơ Đêm nay Bác không ngủ, tìm hiểu thêm về tác giả Minh Huệ.

Gợi ý trả lời

- Minh Huệ, tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927 tại Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.

- Ông bắt đầu hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền tại Nghệ An trong Cách mạng tháng Tám năm 1945. Khi quân Pháp tấn công vào Đông Dương, ông tiếp tục hoạt động trong các lĩnh vực lĩnh vực tuyên truyền truyền thông, văn nghệ tuyên truyền và báo chí ở Nghệ An, khu ủy bốn và nhiều nơi khác.

- Minh Huệ bắt đầu sự nghiệp viết văn vào năm 1951, khi mới 24 tuổi. Ông từng đảm nhận nhiều vai trò quan trọng như Hội trưởng Hội Sáng tác Văn nghệ liên khu IV, Trưởng ban Thơ, Lý luận và Phê bình, Văn học dịch tại Nhà xuất bản Văn học, cũng như Ủy viên Ủy ban ban hành chính kiêm trưởng Ty Văn hóa Nghệ An. Sau khi miền Bắc hoàn toàn giải phóng, ông tiếp tục học tập và tốt nghiệp đại học Văn, trở thành Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam vào năm 1957. Từ năm 1984 đến 1991, ông là Chủ tịch Hội Văn nghệ Nghệ Tĩnh và Ủy viên Ủy ban Trung ương Hội Hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam.

- Bài thơ nổi tiếng nhất của Minh Huệ là Đêm nay Bác không ngủ , sáng tác năm 1951, dựa trên sự kiện thực tế trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950. 

+ Bài thơ tái hiện hình ảnh Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận để theo theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân. 

+ Với đường viết giản dị, chân thành, bài thơ đã khắc họa thành công tình yêu thương bao la của Bác Hồ đối với chiến sĩ và dân tộc, để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng người đọc.

2. Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ SGK Ngữ Văn lớp 6 cánh diều: Phần đọc hiểu

2.1 Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai.

Câu trả lời chi tiết: 

Trong khổ thơ thứ hai, các từ láy được sử dụng mang ý nghĩa biểu cảm sâu sắc:

• Trầm ngâm : Mô tả phong cách Yên lặng, suy tư của Bác Hồ, có thể hiện thực sự thành thục, lo nghĩ vì nhiệm vụ lớn lao.

• Lâm râm: Miêu tả những hạt mưa nhỏ nhưng dày hạt và kéo dài, hơi không khí âm u, cái lạnh của đêm khuya nơi chiến khu.

• Xơ xác : Miêu tả lên hình ảnh không còn nguyên vẹn, biểu thị sự thiếu vật chất, khó khăn của cuộc sống chiến đấu.\

→ Những từ láy này không chỉ tăng giá trị miêu tả mà còn làm nổi bật cảm xúc, tạo sự đồng cảm nơi người đọc.

2.2 Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.

Câu trả lời chi tiết:

Dòng thơ số 11 sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ với hình ảnh "Người cha mái tóc bạc," thể hiện sự ví von tinh tế của tác giả. Hình người cha được dùng để nói về Bác Hồ, qua đó làm nổi bật lên phẩm chất cao quý, tình cảm sâu sắc của Bác đối với các chiến sĩ. Phép ẩn dụ này mang lại tác dụng mạnh mẽ, giúp người đọc hình dung tình yêu thương bao la và sự quan tâm đặc biệt của Bác Hồ dành cho các chiến sĩ trong hoàn cảnh khổ cực. Đặc biệt, trong một đêm rừng Việt Bắc, hình ảnh càng trở nên ấm áp, thân thuộc, tựa như mối quan hệ gần gũi giữa người cha và người con trong gia đình.

2.3 Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25 và việc tạo yếu tố tự sự.

Câu trả lời chi tiết:

- Các dấu gạch đầu dòng trong dòng thơ số 23 và 25:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc.

- Tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở mỗi đoạn hội thoại giữa Bác Hồ và anh đội viên, có thể xác định mối quan hệ thân thiết, gần gũi và quan tâm của Bác Hồ dành cho các chiến sĩ. Qua đó, hình ảnh Bác hiện lên không chỉ là vị trí lãnh đạo vĩ đại mà còn là người cha nhân từ, luôn lo lắng và yêu thương mọi người như con của mình.

- Đồng thời, các dấu gạch đầu dòng còn mang lại yếu tố tự sự, giúp cho bài thơ trở nên giàu sức sống và cuốn hút. Một bài thơ nhưng lại mang phong cách của một câu chuyện với các nhân vật, lời thoại và hành động cụ thể. Điều này giúp người đọc dễ dàng hình dung bối cảnh, cảm nhận được không khí gần gũi, ấm áp và đồng thời làm nổi bật sự hy sinh cao cả của Bác Hồ.

Những câu thơ không chỉ là sự tái sinh một khoảnh khắc chân thực mà còn là lời ca ngợi đầy cảm xúc về tấm lòng và tinh thần quên mình của Bác vì dân, vì nước.

2.4 Các từ “đinh ninh”, “phăng phắc” giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?

Câu trả lời chi tiết:

- Trong câu thơ "Bác vẫn ngồi đinh ninh/ Chòm râu im phăng phắc" , hai từ láy "đinh ninh" và "phăng phắc" đóng vai trò quan trọng trong việc khắc họa chân dung Bác Hồ. Từ "đinh ninh" diễn tả thế ngồi nghiêm nghị, đầy tập trung, thể hiện quyết tâm và suy tư sâu sắc. Từ "phăng phắc" miêu tả sự tĩnh lặng tuyệt đối, làm nổi bật hình ảnh như phản chiếu tâm trạng trầm tư của Bác trong đêm dài.

- Hai từ láy này không chỉ giúp miêu tả chân thực kiểu dáng bên ngoài mà còn làm nổi bật tâm tư của Bác. Qua đó, người đọc cảm nhận được rằng lý do Bác không ngủ là vì đang giành tâm trí để suy nghĩ về những vấn đề lớn lao, quan trọng liên quan đến sự nghiệp cách mạng và vận mệnh của dân tộc.

- Nhờ cách sử dụng từ ngữ tinh tế, hình ảnh Bác hiện lên vừa gần gũi, giản dị, vừa thể hiện lên phẩm chất cao quý của một lãnh tụ luôn trăn trở vì dân, vì nước.

2.5 Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?

Câu trả lời chi tiết:

Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của Bác Hồ với tình yêu thương sâu sắc và nỗi lo lắng chân thành dành cho các anh chiến sĩ. Tâm trạng thể hiện tấm lòng nhân ái, sự quan tâm chu đáo của Bác đối với những người đang chiến đấu vì quê hương, đất nước.

2.6 Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối.

Câu trả lời chi tiết:

Cách gieo vần của của hai khổ thơ cuối: chữ cuối của dòng thứ 2 vần với chữ cuối của dòng thứ 3 (từ hồng - mông), khổ cuối có phần đặc biệt hơn: chữ cuối của dòng thư 3 vần với chữ cuối của dòng thứ 4 ( từ tình - Minh).

Lộ trình khóa học DUO dành riêng cho cấp THCS sẽ được thiết kế riêng cho từng em học sinh, phù hợp với khả năng của các em cũng như giúp các em từng bước tăng 3 - 6 điểm trong bài thi của mình.

3. Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ SGK Ngữ Văn lớp 6 cánh diều: Phần trả lời câu hỏi cuối bài 

3.1 Câu 1 trang 31 SGK Ngữ Văn lớp 6 tập 2 cánh diều

Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9-10 dòng).

Câu trả lời chi tiết:

Bài thơ có hai nhân vật chính là anh đội viên và bác Hồ, xuất hiện trong hoàn cảnh đặc biệt:

“Thấy trời khuya lắm rồi
Lặng yên bên bếp lửa
Ngoài trời mưa lâm thâm

Mái lều tranh xơ xác.”

- Câu chuyện diễn ra trong một đêm mưa ở chiến khu. Anh đội viên nửa đêm đã giật mình tỉnh giấc và thấy Bác Hồ đang ngồi yên tĩnh ở bên cạnh bếp lửa, mái tóc bạc phơ trong ánh sáng mờ nhạt. Khung cảnh tĩnh lặng nhưng đượm chất suy tư, khiến anh cảm nhận được điều gì đặc biệt.

- Anh chàng đội viên nhẹ nhàng hỏi: "Bác ơi! Bác chưa ngủ ạ? Bác có lạnh lắm không ạ?" . Bác nhẹ nhàng trả lời: "Chú cứ việc ngủ ngon để mai còn đi đánh giặc." Lời nói chứa đầy sự quan tâm và nhắc nhở. Anh đội viên nằm xuống, cố gắng đi ngủ nhưng không yên lòng.

- Lần thứ hai tỉnh dậy thì anh vẫn thấy Bác ngồi đó, phong cách trầm tư. Anh càng thắc mắc, không hiểu vì sao Bác chưa chịu nghỉ ngơi. Đến lần thứ ba, anh đã hiểu: Bác thao thức vì lo việc nước, thương những quân đoàn dân công đang chịu đựng bao khó khăn và cả sự khó khăn của mọi người trong hoàn cảnh chiến đấu gian khổ.

- Tình cảm bao la của Bác khiến cho anh đội viên vô cùng xúc động. Không thể ngủ tiếp, anh thức cùng Bác, chia sẻ một đêm yên tĩnh nhưng chan chứa tình yêu thương, hy sinh và tinh thần cách mạng lớn lao mà Bác dành cho đồng bào, chiến sĩ.

3.2 Câu 2 trang 31 SGK Ngữ Văn lớp 6 tập 2 cánh diều

Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em?

Câu trả lời chi tiết:

Chi tiết trong bài thơ thể hiện tình cảm sâu sắc của Bác đối với các chiến sĩ và đoàn dân công.

- Hình ảnh Bác Hồ nhón chân nhẹ nhàng đi dém chăn cho từng người được khắc họa rõ nét qua những câu thơ:
"Rồi Bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng."
⇒ Đây là biểu tượng của sự quan tâm, chăm sóc chu đáo, giống như một người cha yêu thương và lo lắng cho con cái.

Bên cạnh đó, tình cảm của Bác dành cho đoàn dân công đang chăm chỉ trên những con đường cũng được thể hiện qua những dòng thơ:
"Bác thương đoàn dân công
càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau."
⇒ Tâm trạng lo lắng của Bác cùng với tấm lòng nhân hậu, luôn nghĩ đến những khó khăn mà người khác đang phải đối mặt.

⇒ Trong đó, em thích nhất hình ảnh Bác nhón chân, nhẹ nhàng đi rồi đắp cho từng người. Đó là hình ảnh giản dị nhưng chứa chan tình yêu thương, hiện lên một Bác Hồ gần gũi, thân thương, như người cha ân cần chăm sóc con mình. Chi tiết này không chỉ thể hiện quan tâm tỉ mỉ của Bác mà còn tạo ra một biểu tượng sâu sắc về tấm lòng cao cả của Người dành cho đồng bào, chiến sĩ.

3.3 Câu 3 trang 31 SGK Ngữ Văn lớp 6 tập 2 cánh diều

Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1 - dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?

Câu trả lời chi tiết:

Bài thơ thể hiện tình cảm của anh đội viên dành riêng cho Bác Hồ qua nhiều chi tiết xúc động. 

+ Sự lo lắng cho sức khỏe của Bác được rõ ràng qua câu:
"Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm."

+ Tình cảm quan tâm, mong muốn Bác nghỉ yên cũng được nhấn mạnh:
"Anh hoảng hốt giật mình
Anh vội vàng nằng nặc."

+ Tình yêu thương và ngưỡng mộ dành cho Bác có thể hiện qua:
"Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác."

⇒ Trong đó, em thích nhất chi tiết:  "Không biết nói gì hơn
    Anh nằm lo Bác ốm
    Lòng anh cứ bề bộn."
Chi tiết này khắc họa tình cảm của anh chiến sĩ dành cho bác, giống như tình cảm yêu thương, lo lắng của một người con dành cho cha, chân thành và sâu sắc.

3.4 Câu 4 trang 32 SGK Ngữ Văn lớp 6 tập 2 cánh diều

Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?

Câu trả lời chi tiết:

- Câu thơ "Đêm nay Bác không ngủ" được nhắc lại ba lần trong bài thơ, mang ý nghĩa đặc biệt. Lặp lại câu thơ này nhấn mạnh tình cảm và tấm lòng của Bác Hồ qua từng đau khổ thơ.

- Câu thơ thể hiện hình ảnh của Bác là một người giàu lòng yêu thương, luôn lo lắng cho dân và các chiến sĩ. Dù trời chiều giá lạnh, Bác vẫn thức, ân cần chăm sóc từng người. Hành động ấy không chỉ tìm thấy sự quan tâm tỉ mỉ mà còn thể hiện mong muốn sâu sắc của Bác về một ngày mai đất nước thắng lợi, người dân được sống trong hòa bình.

- Tình thương của Bác được ví như biển cả bao la, rộng lớn không bờ bến. Qua câu thơ lặp lại, nhà thơ muốn khắc họa hình ảnh một vị lãnh tụ giản dị, giàu lòng nhân ái và tận tận vì sự nghiệp chung. Đồng thời, tác giả cũng mong muốn người đọc hiểu rõ hơn về tấm lòng cao cả và tính cách đáng kính của Bác Hồ.

3.5 Câu 5 trang 32 SGK Ngữ Văn lớp 6 tập 2 cánh diều

Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.

Câu trả lời chi tiết:

Ví dụ về yếu tố miêu tả trong bài thơ:

• "Vẻ mặt Bác trầm ngâm
  ngoài trời mưa lâm thâm
  Mái lều tranh xơ xác."

• "Bác nhón chân nhẹ nhàng."

• "Bóng Bác cao lồng lộng
  Ấm hơn ngọn lửa hồng."

Những yếu tố miêu tả này có tác dụng làm nổi bật hoàn cảnh gian khó nơi chiến khu, đồng thời khắc họa rõ nét hình ảnh vị cha kính già yêu. Qua những chi tiết như bóng bẩy cao lớn, vẻ mặt ngâm hay hành động nhẹ nhàng, hình tượng Bác Hồ hiện lên vĩ đại, gần gũi và đầy yêu thương.

Những miêu tả này không chỉ giúp làm giàu giá trị nghệ thuật cho bài thơ mà còn thổi lên tình cảm bảo la của Bác dành cho chiến sĩ, giúp người đọc cảm nhận được sắc sâu của hi sinh và tấm lòng nhân hậu của Người.

3.6 Câu 6 trang 32 SGK Ngữ Văn lớp 6 tập 2 cánh diều

Câu trả lời chi tiết:

- Điểm giống nhau: Cả hai tác phẩm đều có thể hiện ra những tấm lòng yêu thương sâu sắc và rộng rãi của Bác Hồ dành cho bộ đội và nhân dân, cũng như tình cảm yêu kính, cảm giác của chiến sĩ chiến đấu tụ.

- Tuy nhiên, chúng có những định nghĩa khác biệt nhất về hình thức và nội dung. Về hình thức, một tác phẩm được viết dưới dạng văn xuôi, trong khi tác sản phẩm được diễn đạt bằng thơ. Về nội dung, bài thơ kể câu chuyện về một đêm Bác không ngủ qua góc nhìn của anh đội, còn bài văn lại mang tính chất kể lại theo ngôi thứ ba, dựa trên lời kể của Minh Huệ.

Qua bài viết này, VUIHOC đã cung cấp cho các em chi tiết Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ trong sách giáo khoa Ngữ Văn lớp 6 Cánh Diều. Hi vọng rằng những gợi ý, hướng dẫn của bài soạn có thể giúp các em nắm được những ý chính của bài học cũng như trau dồi được thêm nội dung kiến thức. Để học nhiều hơn các kiến thức của những môn học khác thì các em hãy nhanh tay truy cập vào website vuihoc.vn hoặc đăng ký khóa học với các thầy cô giáo của VUIHOC ngay bây giờ nhé!

>> Mời bạn tham khảo thêm: 

• Cô bé bán diêm
• Viết bài văn kể lại một trải nghiệm đáng nhớ trang 20
• Tự đánh giá trang 24