Soạn bài Tì bà hành| Văn 9 tập 2 Chân trời sáng tạo

1. Soạn bài Tì bà hành: Tìm hiểu về Bạch Cư Dị 

a. Cuộc đời và sự nghiệp:

- Bạch Cư Dị (772 - 846), tự Lạc Thiên, hiệu Hương Sơn cư sĩ, là một trong những nhà thơ hàng đầu của lịch sử thi ca Trung Quốc. Ông được xem là một trong "tam đại thi hào" của đời Đường, bên cạnh Lý Bạch và Đỗ Phủ.

- Nguồn gốc và tuổi thơ: Sinh ra trong một gia đình quan lại nhỏ ở huyện Tân Trịnh, tỉnh Hà Nam, Trung Quốc. Tuổi thơ ông gắn liền với những trải nghiệm về cuộc sống nông dân, từ đó hình thành nên một tâm hồn nhạy cảm và giàu lòng trắc ẩn.

- Sự nghiệp quan trường: Ông đỗ tiến sĩ và từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng trong triều đình. Tuy nhiên, ông không mấy mặn mà với công danh lợi lộc, luôn đau xót trước những bất công xã hội và dành nhiều tâm huyết cho việc sáng tác thơ ca.

- Tạo ra một phong cách thơ mới: Thơ của ông đã tạo ra một làn gió mới trong thi đàn thời Đường, mở đường cho sự phát triển của thơ ca Trung Quốc.

b. Sự nghiệp văn học

- Phong cách thơ: Ông sáng tác rất nhiều thơ, từ những bài thơ trữ tình đến những bài thơ trào phúng, phản ánh xã hội.

+ Dễ hiểu, gần gũi: Thơ Bạch Cư Dị thường sử dụng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu, gần gũi với đời sống của người dân.

+ Tính hiện thực: Ông rất giỏi trong việc quan sát và phản ánh cuộc sống đời thường, đặc biệt là những khía cạnh ít được quan tâm.

+ Tình cảm sâu sắc: Thơ của ông thể hiện những tình cảm chân thật, sâu sắc như tình yêu quê hương, tình bạn, tình người.

+ Ý thức xã hội cao: Ông luôn quan tâm đến những vấn đề xã hội, dám lên tiếng phê phán những điều bất công.

- Những tác phẩm tiêu biểu: Bạch Cư Dị có một khối lượng tác phẩm đồ sộ, bao gồm thơ, phú, văn xuôi, điển hình như:

+ Tỳ bà hành: Một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông, kể về cuộc đời đầy bi kịch của một nữ nhạc công.

+ Trường hận ca: Tác phẩm này kể lại câu chuyện tình yêu bi thương giữa Dương Quý Phi và Đường Huyền Trang.

+ Chướng ngâm: Bài thơ này thể hiện nỗi buồn chán của tác giả trước cảnh vật mùa đông.

- Tầm ảnh hưởng

+ Đến văn học Trung Quốc: Thơ của Bạch Cư Dị đã có ảnh hưởng sâu rộng đến sự phát triển của thơ ca Trung Quốc. Ông được xem là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thời Đường.

+ Đến văn học Việt Nam: Thơ của ông cũng được dịch sang tiếng Việt và rất được yêu thích. Nhiều bài thơ của ông đã trở thành những bài thơ bất hủ.

>> Xem thêm: Soạn văn 9 Chân trời sáng tạo

2. Soạn bài Tì bà hành: Hướng dẫn đọc 

2.1 Câu 1 trang 77 sgk văn 9/2 chân trời sáng tạo

 “Tìm hiểu tiếng đàn, cách miêu tả tiếng đàn trong văn bản trên và cho biết: 

a. Cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh để thể hiện cảm xúc của người ca nữ trong những lần nàng đánh đàn có gì khác nhau?

b. Có thể xem tác giả - người nghe đàn là tri âm của người ca nữ đánh đàn được không? Căn cứ vào đâu để có thể khẳng định như vậy?”

Trả lời:

a. Sự khác nhau trong cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh để thể hiện cảm xúc của người ca nữ trong những lần nàng đánh đàn:

- Lần đầu:

+ Bối cảnh: Bên cạnh việc nhấn mạnh khung cảnh quạnh hiu, ta có thể thêm chi tiết về ánh trăng mờ ảo, lung linh trên mặt nước, tạo nên một không gian tĩnh lặng, huyền ảo.

+ Tiếng đàn: Không chỉ mơ hồ, tiếng đàn còn được ví như "tiếng kêu" của một loài chim đêm, gợi lên nỗi buồn man mác, cô đơn đến tận cùng.

+ Cảm xúc: Tiếng đàn như một lời than thở khẽ khàng, một nỗi niềm sâu kín được giấu kín trong màn đêm.

- Lần hai:

+ Miêu tả gián tiếp: Bên cạnh việc tập trung vào kỹ thuật đàn, ta có thể thấy nhà thơ còn miêu tả cả sự tập trung, sự say mê của người ca nữ khi biểu diễn.

+ Cái thần của bản nhạc: Đó là sự giao hòa giữa kỹ thuật điêu luyện và tâm hồn tràn đầy cảm xúc của người nghệ sĩ.

+ Âm thanh đa dạng: Tiếng đàn không chỉ cao thấp, mà còn có những âm sắc khác nhau, tạo nên một bản nhạc đa thanh, đa cảm.

- Lần thứ ba:

+ Tâm trạng: Tiếng đàn lúc này không chỉ buồn, mà còn mang một nỗi đau xót, tuyệt vọng.

+ Hình ảnh: Hoa sữa mướt lệ rơi là một hình ảnh ẩn dụ tuyệt đẹp, thể hiện sự đồng cảm của thiên nhiên với nỗi đau của con người.

⇒ Việc so sánh tiếng đàn ở các thời điểm khác nhau giúp ta thấy rõ sự biến đổi tâm trạng của người ca nữ, từ nỗi buồn man mác ban đầu đến nỗi đau xót tột cùng cuối cùng. Tiếng đàn không chỉ thể hiện tâm trạng của người ca nữ, mà còn phản ánh một xã hội bất công, nơi tài năng không được trọng dụng.

b. Có thể xem tác giả - người nghe đàn là tri âm của người ca nữ đánh đàn bởi vì:

- Sự đồng cảm sâu sắc: Qua những câu thơ miêu tả tiếng đàn, ta thấy được người nghe đàn đã thấu hiểu nỗi lòng của người ca nữ. Ông đã cảm nhận được sự cô đơn, nỗi buồn, sự nuối tiếc ẩn chứa trong từng nốt nhạc.

- Sự chia sẻ tâm trạng: Người nghe đàn không chỉ lắng nghe mà còn chia sẻ tâm trạng với người ca nữ. Điều này được thể hiện qua việc ông cũng cảm thấy buồn bã, xót xa khi nghe tiếng đàn.

- Sự trân trọng tài năng: Người nghe đàn đánh giá cao tài năng của người ca nữ. Ông đã dùng những lời lẽ đẹp đẽ để miêu tả tiếng đàn, chứng tỏ sự ngưỡng mộ và trân trọng.

2.2 Câu 2 trang 78 sgk văn 9/2 chân trời sáng tạo

 “Nêu mạch cảm xúc của văn bản.”

Trả lời:

"Tì bà hành" của Bạch Cư Dị là một bản tình ca buồn về cuộc đời, mang trong mình một mạch cảm xúc sâu lắng, biến chuyển tinh tế. Dưới đây là sự phân tích mạch cảm xúc chính của bài thơ:

- Gặp gỡ và bất ngờ: Bài thơ mở đầu bằng một cuộc gặp gỡ bất ngờ giữa tác giả và nữ nhạc công bên sông Tầm Dương. Âm thanh tì bà du dương vang lên giữa đêm khuya, tạo nên một không khí trầm lắng, gợi cảm.

- Ngạc nhiên và tò mò: Âm nhạc của nữ nhạc công khiến tác giả vô cùng ngạc nhiên và tò mò. Ông bị cuốn hút bởi tài năng và tâm hồn của người nghệ sĩ.

- Đồng cảm và thương xót: Qua câu chuyện của nữ nhạc công, tác giả dần hiểu rõ hơn về cuộc đời đầy trắc trở của nàng. Ông cảm thấy đồng cảm và thương xót cho số phận bi kịch của người phụ nữ tài hoa bạc mệnh.

- Buồn bã và hoài niệm: Âm nhạc của nữ nhạc công gợi cho tác giả nhớ về quá khứ, về những kỷ niệm đẹp đã qua. Cảm giác buồn bã, hoài niệm bao trùm lên tâm hồn ông.

- Cô đơn và lạc lõng: Câu chuyện của nữ nhạc công cũng là câu chuyện của những con người cô đơn, lạc lõng trong xã hội. Tác giả cảm nhận sâu sắc nỗi cô đơn, lạc lõng ấy.

- Suy ngẫm và triết lý: Qua câu chuyện của nữ nhạc công, tác giả đưa ra những suy ngẫm về cuộc đời, về sự vô thường của cuộc sống, về giá trị của tài năng và con người.

Khóa học DUO cung cấp cho các em nền tảng kiến thức vững chắc, bứt phá điểm 9+ trong mọi bài kiểm tra trên lớp.

2.3 Câu 3 trang 78 sgk văn 9/2 chân trời sáng tạo

 “Xác định chủ đề và cảm hứng chủ đạo của văn bản.”

Trả lời:

- Chủ đề của văn bản "Tì bà hành":

+ Kiếp người trôi nổi, cô đơn: Hình ảnh nữ nhạc công tài hoa nhưng gặp nhiều bất hạnh trong cuộc đời là đại diện cho những số phận con người trôi nổi, cô đơn, tài năng bị lãng quên.

+ Sự vô thường của cuộc sống: Âm thanh tì bà lúc trầm lúc bổng, lúc vui lúc buồn, giống như cuộc đời con người đầy những biến động, thăng trầm.

+ Nỗi buồn chia ly, hoài niệm quá khứ: Âm thanh tì bà gợi nhớ về quá khứ tươi đẹp, về những người bạn cũ, những kỷ niệm đã xa. Sự chia ly, sự trôi chảy của thời gian khiến con người không khỏi cảm thấy cô đơn, buồn bã.

- Cảm hứng chủ đạo của văn bản "Tì bà hành":

+ Niềm thương cảm sâu sắc: Tác giả bày tỏ lòng thương cảm sâu sắc đối với những số phận bất hạnh, tài năng bị lãng quên như nữ nhạc công.

+ Nỗi buồn, hoài niệm: Toàn bài thơ thấm đượm nỗi buồn, sự hoài niệm về quá khứ, về những gì đã mất.

+ Triết lý về cuộc sống: Bài thơ gợi lên những suy ngẫm về sự vô thường của cuộc sống, về giá trị của cuộc đời con người.

2.4 Câu 4 trang 78 sgk văn 9/2 chân trời sáng tạo

 “Qua văn bản này, tác giả muốn gửi gắm thông điệp gì?” 

Trả lời:

Những thông điệp chính có thể rút ra từ bài thơ:

- Sự trôi chảy của thời gian và nỗi buồn của sự chia ly: Âm thanh tì bà du dương gợi nhớ về quá khứ tươi đẹp, về những người bạn cũ, những kỷ niệm đã xa. Sự chia ly, sự trôi chảy của thời gian khiến con người không khỏi cảm thấy cô đơn, buồn bã.

- Sự cô đơn và nỗi niềm hoài cổ của người tài hoa bạc mệnh: Hình ảnh nữ nhạc công tài hoa nhưng gặp nhiều bất hạnh trong cuộc đời gợi lên nỗi niềm thương cảm cho những người tài năng không được trọng dụng, những cuộc đời trôi nổi, cô đơn.

- Sự vô thường của cuộc sống: Âm thanh tì bà lúc trầm lúc bổng, lúc vui lúc buồn, giống như cuộc đời con người đầy những biến động, thăng trầm.

- Sự đồng cảm và chia sẻ: Qua bài thơ, tác giả muốn gửi gắm thông điệp về sự đồng cảm, chia sẻ giữa con người với con người.

⇒ Tóm lại, "Tì bà hành" không chỉ là một bài thơ hay mà còn là một tác phẩm giàu tính nhân văn, phản ánh những vấn đề sâu sắc của cuộc sống. Qua đó, tác giả muốn khơi gợi trong lòng người đọc những cảm xúc đồng cảm, trân trọng những giá trị đích thực của cuộc sống.

2.5 Câu 5 trang 78 sgk văn 9/2 chân trời sáng tạo

 “Chọn một đoạn (từ tám đến mười hai dòng) trong bài thơ và làm rõ một số yếu tố về thi luật của thơ song thất lục bát được thể hiện trong đoạn đó.”

Trả lời:

“Bến Tầm Dương canh khuya đưa khách,

Quạnh hơi thu, lau lách đìu hiu,

Người xuống ngựa, khách dừng chèo,

Chén Quỳnh mong cạn nhớ chiều trúc, ti

Say những luống ngại khi chia rẽ,

Nước mênh mông đượm vẻ gương trong

Đàn ai nghe vẳng bên sông,

Chủ khuây khỏa lại, khách dùng dằng xuôi.”

Một số yếu tố về thi luật của thơ song thất lục bát được thể hiện trong đoạn văn trên:

- Thể thơ: Mỗi câu thơ có số tiếng theo đúng quy định:

+ Hai câu thơ đầu (câu 1 và 2) có 7 tiếng (câu thất).

+ Hai câu thơ tiếp theo (câu 3 và 4) có 7 tiếng (câu thất).

+ Hai câu thơ tiếp theo nữa (câu 5 và 6) có 6 tiếng (câu lục).

+ Hai câu thơ cuối cùng (câu 7 và 8) có 8 tiếng (câu bát).

- Cách gieo vần của đoạn thơ:

+ Tiếng cuối cùng của dòng thất đầu tiên hiệp vần với tiếng thứ 5 của dòng thất tiếp theo (vần trắc): khách – lách

+ Tiếng cuối cùng của dòng thất tiếp theo hiệp vần với tiếng cuối của dòng lục (vần bằng): hiu – chèo

+ Tiếng cuối của dòng lục hiệp vần với tiếng thứ 6 của dòng bát (vần bằng): chèo – chiều

+ Tiếng cuối của dòng bát hiệp vần với tiếng thứ 5 của dòng thất kế đó (vần bằng): ti – khi

- Cách ngắt nhịp:

+ Ngắt nhịp 4/3: Thường gặp trong thơ lục bát, giúp cho câu thơ có nhịp điệu đều đặn, dễ đọc, dễ nhớ.

+ Ngắt nhịp linh hoạt: Ngoài ra, các nhà thơ còn có thể linh hoạt ngắt nhịp để tạo ra những hiệu quả nghệ thuật riêng.

- Luật bằng trắc: Thơ lục bát có luật bằng trắc tương đối chặt chẽ, giúp cho câu thơ có âm điệu hài hòa. Tuy nhiên, so với thơ Đường luật, luật bằng trắc của thơ lục bát linh hoạt hơn, cho phép nhà thơ có nhiều không gian sáng tạo.

Trên đây VUIHOC đã cùng các bạn Soạn bài Tì bà hành| Văn 9 tập 2 Chân trời sáng tạo. Qua bài thơ "Tì bà hành", ta không chỉ cảm nhận được tài năng của Bạch Cư Dị mà còn hiểu sâu sắc hơn về tình cảm con người. Để học nhiều hơn các kiến thức của các môn học thì các em hãy nhanh tay truy cập và website vuihoc.vn hoặc đăng ký khoá học với các thầy cô giáo của VUIHOC ngay bây giờ nhé!

>> Mời bạn tham khảo thêm: 

• Hai chữ nước nhà
• Bức thư tưởng tượng
• Thực hành tiếng Việt trang 74