Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh| Văn 12 tập 1 kết nối tri thức

1. Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh: Khởi động 

1.1 Tìm hiểu về tác giả Bảo Ninh

Bảo Ninh, sinh năm 1952 với tên thật là Hoàng Ấu Phương, là một nhà văn quân đội nổi tiếng. 

Ông từng tham gia chiến đấu trực tiếp tại miền Nam Việt Nam và sau đó giải ngũ vào năm 1975. 

Sau khi học đại học và làm việc tại Viện Khoa học Việt Nam, ông chuyển sang viết văn và trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1997. 

Tác phẩm nổi bật nhất của ông là tiểu thuyết "Nỗi buồn chiến tranh", nổi tiếng với tên gọi "Thân phận của tình yêu", đánh dấu sự nghiệp văn học của ông với đề tài chiến tranh và văn học đương đại.

1.2 Tìm hiểu về tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh

Đoạn trích Nỗi buồn chiến tranh thuộc thể loại tiểu thuyết trích trong tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh, NXB Văn học, Hà Nội, 1991, tr89 – 92, 277 - 283)

Giá trị nội dung: Nhớ lại quá khứ là điều không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi người. Kỉ niệm về những người thân yêu, những trải nghiệm đáng nhớ và những thành tựu đã đạt được là những điểm sáng tạo nên màu sắc và ý nghĩa của cuộc sống. Chúng cũng là nguồn động viên và sức mạnh khi chúng ta đối mặt với những thử thách.

Giá trị nghệ thuật: Trong đoạn trích đó, nhân vật chỉ trải qua những trăn trở, suy nghĩ và cảm xúc sâu bên trong, không có hành động rõ ràng bên ngoài.

1.3 Trả lời câu hỏi khởi động

Câu 1: 

"Chiến tranh", bất kể thời đại nào, luôn mang đến đau thương và hủy hoại không thể phục hồi. Dù đã kết thúc từ lâu, nhưng nỗi đau của chiến tranh vẫn còn mãi và là một vết thương không thể xóa nhòa đối với nhân loại.

Một số nguồn thông tin đem lại cho chúng ta hiểu biết về chiến tranh:

+ VTV Đài truyền hình Việt Nam 

+ Các trang web, báo điện tử chính thống, đáng tin cậy của chính phủ, quốc gia

+ Các cuốn tiểu thuyết có nội dung về chiến tranh

Câu 2:

Có một số tác phẩm văn học nổi tiếng viết về chiến tranh như "Những ngôi sao xa xôi" của Nguyễn Minh Châu, "Mảnh trăng cuối rừng" cũng của Nguyễn Minh Châu, "Mãi mãi tuổi hai mươi" của Nguyễn Văn Thạc và "Nhật ký Đặng Thùy Trâm" của Đặng Thùy Trâm.

Trong "Mảnh trăng cuối rừng", Nguyễn Minh Châu không chỉ tái hiện cuộc sống chiến tranh khốc liệt mà còn thể hiện sắc đẹp tâm hồn của thanh niên xung phong. Dù đối diện với những khó khăn, mưa bom đạn, tình yêu giữa Lãm và Nguyệt vẫn tỏa sáng và là điều đáng quý trong bối cảnh chiến tranh đầy thử thách.

>> Xem thêm: Soạn văn 12 kết nối tri thức 

2. Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh: Đọc văn bản

2.1 Yếu tố ngoại cảnh nào đã góp phần làm sống dậy kí ức chiến tranh của nhân vật Kiên?

Lời giải:

- Giữa đêm lạnh giá 

- Màn mưa mỏng đang chầm chậm tràn ngang qua bầu không khí xanh xám run rẩy.

- Gió Đông Bắc thổi

→ Trong đêm khuya những yếu tố ngoại cảnh này có thể khiến tâm trạng con người trở nên cô đơn, lạc lõng và nhớ về những kỉ niệm xưa cũ.

2.2 Kiên đã sống trong trạng thái như thế nào khi bị kí ức chiến tranh khuấy đảo?

Lời giải:

- Giật mình

- Hồn phách xiêu lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn Kiên đi đi lại lại, kí ức lóe chớp

- Tay mỏi tê, run lên, tim như rách dần, cả hai buồng phổi nghẹn khói thuốc, miệng, khô đắng, cổ tắc lại, nấc, anh cắm đầu viết

2.3 Điều gì để lại ấn tượng nặng nề nhất trong kí ức của Kiên?

Lời giải:

Trong ký ức của Kiên thì “trận tử chiến truông Gọi Hồn với những diễn biến nặng nề của nó và số phận bi thảm của tiểu đoàn anh” để lại ấn tượng nặng nề nhất.

2.4 Có thể hiểu như thế nào về ý tưởng: con người Kiên sẽ được “phục sinh trong chuỗi dài tái hiện”?

Lời giải:

- "phục sinh" được hiểu là quá trình tái sinh sau khi chết, nơi mà con người được tái sinh trong một kiểu dáng mới, một trạng thái mới ở một thế giới mới. 

- Nói như vậy có lẽ bởi nhân vật Kiên là một người đã trở về từ chiến trường, anh đã nếm trải những năm tháng đau thương, khốc liệt của chiến tranh nên khi đất nước hòa bình, Kiên vẫn sống trong sự day dứt, ám ảnh mặc dù anh đã trở về với cuộc sống thường nhật bình yên. Kiên như được “phục sinh”, phục sinh sau cái chết chóc, đổ máu nơi chiến trường nhưng sự “phục sinh” ấy lại như “chuỗi dài tái hiện” vì từng phút từng giây anh không thể nào quên được những khoảnh khắc trong chiến tranh, hình ảnh tiểu đội mình đã hi sinh quên mình.

2.5 Tác giả đã miêu tả như thế nào về quá trình phục hiện của thế giới kí ức?

Lời giải:

• Miêu tả tâm trạng nội tâm của nhân vật Kiên:

- “Con người nội tâm trong anh cô quạnh, âu sầu không hề cảm thấy gió lạnh chiều tà”: Sự cô đơn đầy âu sầu khiến anh không cảm nhận được cơn gió lạnh lẽo xung quanh.

- “lặng lẽ đưa mắt nhìn vượt khỏi tầm mắt, vươn tới cõi xa xăm bên ngoài biên giới của tư duy, đạt đến cõi hòa đồng của người sống và người chết…”: Sự mong mỏi đến cùng cực và khát khao muốn gặp lại những người đồng đội đã mất của mình.

- “Và, trên một vùng không gian tinh thần ấy Kiên thấy hiện rõ rệt một cách bí ẩn…. một gương mặt mà đã từ lâu anh đã quên lãng”: Từ sự khát khao mong mỏi, trong kí ức của anh lúc này hiện lên một gương mặt mà anh đã quên từ lâu, có thể là một người đồng đội cũ, một người bạn cũ.

- Nối tiếp sau gương mặt ấy là một loạt các kỷ niệm và ký ức khác lần lượt kế tiếp nhau như 

+“Kí ức về trưa mùa khô rực rỡ nắng, hoa đầy trong những khoảnh khắc rừng thưa…”

+“Kí ức về một ngày mưa lũ gian truân bên bờ Sa Thầy vào rừng hái măng đào củ”

+“Những bờ suối, bãi lai, buôn nhỏ hoang tàn”

+“Những gương mặt đàn bà mến thương xa lạ gợi niềm nhớ nhung âu yếm… niềm đau của mối tình…”

• Miêu tả ký ức nhân vật:

- Tác giả dùng các từ: “kí ức xa vời”, “trập trùng” và “lạnh lẽo”; “khắc nghiệt, “thẳm sâu”.

- Bên cạnh đó biện pháp so sánh kí ức ấy “như rừng như núi trong lòng chiều ấy” khiến cho tâm hồn không còn có thể dừng mắt ở điểm nào trên cõi không cùng của quá khứ.

→ Để mô tả quá trình phục hiện kí ức của Kiên, nhà văn trước hết đã tập trung vào miêu tả sự cô đơn trong lòng nhân vật Kiên. Tâm trạng cô đơn là nguyên nhân dẫn tới khát khao muốn gặp lại đồng đội. Đó chính là nguyên nhân dẫn đến một loạt các kỉ niệm và kí ức hiện về, bắt nguồn từ hình ảnh người đồng đội, người bạn cũ cho tới các kỉ niệm ngày ấy hiện về.

Đăng ký ngay để được các thầy cô ôn tập kiến thức và xây dựng lộ trình ôn thi THPT Quốc gia sớm và phù hợp nhất với bản thân

2.6 Dưới tác động của kí ức, kết cấu cuốn tiểu thuyết mà Kiên đang viết phát triển theo chiều hướng nào?

Lời giải:

- “Những chương sau như là điệp khúc của các chương phía trước. Những khung cảnh và những tình tiết đã có tự phần đầu rốt cuộc lại đang chờ Kiên ở phần chót”: 

→ Sự lặp lại của các tình tiết phía trước, không có sự mới mẻ

- “Tuy nhiên ấy là bởi dòng trôi của tiểu thuyết này nó như thế, tự nó chứ không phải tự Kiên”

- “Tác phẩm tự nó cấu trúc như thế nên thời gian của nó, tự định hướng, chọn luồng và tự chọn lấy một bến bờ. Còn Kiên, anh chỉ là người viết, bền bỉ và lặng lẽ hòa nhập thân phận mình vào cộng đồng số phận các nhân vật”

- “Nói chung anh hết sức thụ động, hầu như trở thành bất khả tri trước các trang viết của mình… anh như hoàn toàn cam chịu cái logic bí ẩn của trí nhớ và tưởng tượng”.

→ Sự bị động và bị mạch truyện dắt đi, anh không làm chủ được chính câu chuyện mà mình viết ra.

→ Anh đã bị cuốn theo dòng hồi ức về quá khứ những năm tháng chiến tranh, anh ám ảnh quá lớn về nó nên anh như cuốn vào câu chuyện mà không làm chủ được ngòi bút của chính mình.

2.7 Sự thờ ơ của người đời đối với Kiên nói lên điều gì?

Lời giải:

Trong tác phẩm, sự thờ ơ của người đời đối với Kiên phản ánh nhiều điều:

• Sự vô cảm đối với người từng trải qua chiến tranh: Người đời thường không thấu hiểu sâu bên trong con người Kiên, không cảm nhận được những mất mát và đau thương mà anh đã phải trải qua. Họ không đặt mình vào hoàn cảnh của người khác.

• Sự lãng quên hậu quả và mất mát của chiến tranh: Nhiều người coi chiến tranh là một phần quá khứ cần quên đi, không muốn tiếp tục suy nghĩ về nó và không chú ý đến tinh thần của những người lính đã từng chiến đấu.

Sự thờ ơ này phản ánh sự thiếu hiểu biết, sự lãng quên và thiếu đồng cảm đối với những người đã phải chịu đau khổ trong chiến tranh.

2.8 Người kể chuyện gặp khó khăn gì khi đọc những trang bản thảo do “nhà văn của phường chúng tôi” để lại?

Lời giải:

Sự lộn xộn của thứ tự bản thảo:

• Nỗ lực sắp xếp không thành: Mặc dù đã cố gắng sắp xếp để tìm một trình tự có thể đọc được, nhưng không có trình tự nào rõ ràng. Mỗi trang đều có vẻ như trang đầu hoặc trang cuối.

• Thiếu trang bản thảo: Các trang bản thảo bị thiếu do nhiều nguyên nhân khác nhau như "bị đốt", "bị mối xông", hoặc "tác giả loại bỏ". Thậm chí không bị những nguyên nhân ấy, bản thảo vẫn mang tính chất hỗn loạn và rối bời, cho thấy sự điên rồ.

• Mạch truyện đứt gãy: Mạch truyện không ngừng bị gián đoạn, từ đầu đến cuối không có một tuyến chung, chỉ toàn là những khối rời rạc. Tác giả sử dụng những từ như "đột nhiên đứt gãy" và so sánh "bị quét sạch khỏi giữa chừng trang giấy y như thể rơi vào một kẽ nứt nào đó của thời gian tác phẩm" để diễn tả sự bất hợp lý của thời gian trong tác phẩm.

• Mất bố cục và thiếu mạch lạc: Bản thảo thiếu bố cục rõ ràng, thiếu mạch lạc và bao quát. Điều này chứng tỏ sự hụt hẫng của tư duy người viết và vẻ bất lực của họ.

→ Tác giả đánh giá rằng các trang viết này chứng tỏ sự hụt hẫng của tư duy người viết và sự bất lực trong việc truyền đạt ý tưởng

2.9 Theo bạn, “nguyên do” mà người kể chuyện cho rằng mình đã hiểu có thể là gì?

Lời giải:

Người kể chuyện đọc bản thảo một cách ngẫu nhiên, theo một "lối tùy tiện," nhưng chính trong lối đọc này lại thể hiện được cuộc đời thực và không hư cấu của Kiên. Người kể chuyện có thể hiểu được bản thảo của Kiên vì nhận thấy những ý tưởng, cảm giác, và thậm chí cả cảnh ngộ của mình trong đó. 

Điều này tạo nên sự hòa đồng về tư tưởng, khiến người kể chuyện cảm thấy rất gần gũi với Kiên, thậm chí có cảm giác như đã quen biết Kiên từ thời chiến tranh.

2.10 Giữa người kể chuyện và Kiên có những điểm chung gì?

Lời giải:

Chung một nỗi buồn chiến tranh mênh mang, cao cả, vượt trên cả hạnh phúc và đau khổ. Chính nhờ nỗi buồn này, họ thoát khỏi cảnh chém giết và khốn khổ để bước trở lại con đường riêng của mỗi cuộc đời. Dù cuộc đời “chẳng sung sướng gì và đầy tội lỗi”, nhưng họ vẫn coi đó “là cuộc đời đẹp đẽ nhất mà họ hy vọng”. Cả hai đều có chung một khát khao hòa bình.

2.11 Tại sao người kể chuyện lại xem dòng hồi tưởng của Kiên thể hiện “niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay ngược về quá khứ”?

Lời giải:

Đó là bởi nhờ những kí ức đó mà Kiên được “vĩnh viễn sống trong những ngày tháng đau thương nhưng huy hoàng, những ngày bất hạnh nhưng chan chứa tình người… ngày mà tất cả đều còn rất son trẻ, trong trắng và chân thành.”

3. Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh: Trả lời câu hỏi cuối bài 

3.1 Câu 1 trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

Ấn tượng ban đầu về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích tiểu thuyết khác đã đọc là ngay từ đầu đoạn trích “Nỗi buồn chiến tranh” đã đi thẳng vào tâm lý của nhân vật. Chẳng phải nói về khung cảnh hay giới thiệu nhân vật, mà từ câu văn đầu tiên đã dùng để nói về tâm lí của nhân vật Kiên.

3.2 Câu 2 trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

Tóm tắt nội dung của đoạn trích:

• Phần 1: Trong một đêm mưa gió lạnh lẽo, ký ức thời chiến của Kiên lại trỗi dậy. Anh nhớ về những người đồng đội, cảnh vật quen thuộc, và trận đánh ác liệt đã xóa tan tiểu đội của anh. Những ký ức này khiến anh giật mình lùi lại cửa sổ, nhưng đồng thời cũng nảy ra ý tưởng cho tác phẩm của mình. Ngày hôm đó, anh như người mất hồn, cắm cúi ngồi viết.

• Phần 2: Những ký ức buồn tái hiện như ánh sáng soi rọi cuộc đời tăm tối của Kiên, giúp anh tìm ra cuộc đời mới của chính mình. Ký ức ấy được chiếu sáng trong luồng tâm tưởng ngược chiều của thời gian.

• Phần 3: Anh không còn cảm nhận được cơn gió thổi bên hồ nữa, vì đã chìm đắm trong hồi ức của mình. Một loạt chuỗi hồi ức hiện lên trong tâm tưởng của Kiên.

• Phần 4: Nhiều tháng, có lẽ nhiều năm trôi qua, tác phẩm của Kiên phát triển theo chiều hướng không có trình tự rõ ràng do tác động của dòng ký ức. Kiên cũng không thể kiểm soát được sự phát triển này.

• Phần 5: Sau đó, Kiên rời khỏi khu phố. Không ai biết anh đi đâu và cũng chẳng ai quan tâm, ngoại trừ một người đàn bà câm. Cô ấy giúp Kiên sắp xếp lại đống giấy lộn xộn và cất đi cho đến khi nhân vật tôi - người kể chuyện tìm thấy và đọc chúng.

• Phần 6: Ban đầu, nhân vật tôi không thể hiểu được nội dung do sự lộn xộn và thiếu bố cục. Tuy nhiên, khi đọc theo trình tự ngẫu nhiên, anh nhận ra rằng những gì Kiên viết đều xuất phát từ hiện thực. Đó là những kỷ niệm của một người lính đã trải qua trong thời chiến. Lúc đó, anh cảm thấy mình và Kiên có điểm chung, chung một nỗi buồn chiến tranh. Đồng thời, anh ngưỡng mộ Kiên vì đã dùng những ký ức quá khứ làm niềm lạc quan và cảm hứng.

Qua những nội dung này, ta thấy rằng yếu tố sự kiện - những biến cố, ký ức hoặc tình huống mà nhân vật trải qua - chính là vật liệu cơ bản để xây dựng một tác phẩm truyện. Chúng tạo nên cốt truyện, đưa ra những thách thức và tạo ra sự phát triển cho câu chuyện.

3.3 Câu 3 trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

Tâm lý của nhân vật Kiên thường xuyên ở trạng thái mơ màng, đăm chiêu và âu sầu. Tác giả miêu tả tâm lý này bằng những từ ngữ như: giật mình, hồn xiêu phách lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn, cô quạnh, âu sầu.

Đăng ký ngay để nhận combo sổ tay tổng hợp kiến thức các môn học vô cùng hữu ích trong quá trình học tập của bạn!

3.4 Câu 4 trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

Trong ký ức của Kiên, chiến tranh hiện lên với “khuôn mặt” tàn khốc, đau khổ.

- Tuy nhiên, chiến tranh không chỉ có một “Khuôn mặt” tàn khốc và đau thương.đôi khi, tình yêu thương và niềm lạc quan cũng xuất hiện, như trong "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" của Phạm Tiến Duật.

3.5 Câu 5 trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

Đoạn trích cho thấy việc hồi tưởng là phần không thể thiếu trong cuộc sống mỗi người. Kỷ niệm về người thân, trải nghiệm đáng nhớ và thành tựu đã đạt được tạo nên màu sắc và ý nghĩa cho cuộc đời. Nhớ lại quá khứ còn là nguồn động viên và sức mạnh giúp ta đối mặt với khó khăn.

3.6 Câu 6 trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

- “Là một sáng tác dựa trên nguồn cảm hứng chủ đạo của sự rối bời”

- “Mạch truyện không ngừng đứt gãy. Tác phẩm từ đầu đến cuối không hề có nổi một tuyến chung… như thể rơi vào một kẽ nứt nào đó của thời gian tác phẩm”.

- “Ta vẫn gọi đó là mất bố cục. Sự thiếu mạch lạc, thiếu bao quát…”

Những nhận xét trên có thể liên tưởng đến tiểu thuyết hiện đại, nơi câu chuyện không cần tuân theo trình tự thời gian. Cốt truyện có thể bắt đầu từ hiện tại, vòng về quá khứ rồi quay lại hiện tại, dựa trên tâm lý nhân vật và ý đồ của tác giả.

3.7 Câu 7 trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

Trong đoạn trích, phần kể về việc Kiên bỏ đi và "tôi" đọc lại bản thảo của Kiên làm rõ sự bất lực và đau đớn ám ảnh của một người cầm bút khi sáng tác tiểu thuyết.

3.8 Câu 8 trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

"Nỗi buồn chiến tranh" phản ánh mức độ nguy hiểm và sát thương đối với con người cả trong và sau thời chiến. Nỗi đau không chỉ ở thể xác mà còn in hằn trong tâm hồn. Do đó, tiểu thuyết là lựa chọn phù hợp nhất để truyền tải thông điệp này, nhờ quy mô rộng và khả năng chứa đựng nội dung, giúp nhà văn giãi bày những dụng ý nghệ thuật trong tác phẩm.

4. Kết nối đọc viết trang 25 SGK Văn 9/1 Kết nối tri thức

Lời giải:

Trong tiểu thuyết "Nỗi buồn chiến tranh", nhân vật Kiên được miêu tả như người mang nặng gánh nỗi đau của quá khứ và hiện tại. Tuy vậy, thay vì chìm đắm trong nỗi đau, Kiên đã chọn nhớ lại và viết về những ký ức để tái sinh tinh thần. Theo nhân vật "tôi", sau khi đọc bản thảo lộn xộn và khó hiểu của Kiên, chúng ta mới nhận ra rằng đó chính là một nguồn cảm hứng, một niềm lạc quan hướng ngược về quá khứ. Một quá khứ đầy đau thương nhưng cũng đong đầy tình người, những ngày thơ ấu trong sáng và chân thành.

Trên đây VUIHOC đã cùng các bạn Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh Văn 12 tập 1 Kết nối tri thức. Để học nhiều hơn các kiến thức của các môn học khác, các em hãy nhanh tay truy cập và website vuihoc.vn hoặc đăng ký khoá học cùng các thầy cô giáo của VUIHOC ngay bây giờ nhé!

>> Mời bạn tham khảo thêm: Xuân Tóc Đỏ cứu quốc